κλασικός κύκλος

Σύνολο επικών έργων, που γράφτηκαν κατά τον Μεσαίωνα, με θέματα πρόσωπα και περιπέτειες της κλασικής αρχαιότητας. Στα έργα, που ήταν εμπνευσμένα από τη ζωή των ιπποτών ή από σκανδιναβικές και ανατολικές παραδόσεις, προστέθηκαν, κατά τα τέλη του Μεσαίωνα, ιδιαίτερα από μορφωμένους κληρικούς, και πρόσωπα της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας, που είχαν όμως βαθιά αλλοιωθεί από τις χριστιανικές και μυστικιστικές αντιλήψεις της εποχής, οι οποίες έβλεπαν στους αρχαίους πολεμιστές τους εκπροσώπους των ιπποτικών αρετών και παρουσίαζαν, για παράδειγμα, την Ισμήνη, αδελφή του Θηβαίου Ετεοκλή, να απαγγέλλει τις μοναστικές ευχές. Οι αφηγήσεις αυτές συγκεντρώνονταν με τη σειρά τους γύρω από ειδικούς πυρήνες (Μέγας Αλέξανδρος, Τροία, Θήβες κ.ά.). Για τον Μέγα Αλέξανδρο γράφτηκε, στη Γαλλία, μια εποποιία που ήταν κατά ένα μέρος σύνθεση σε δωδεκασύλλαβους στίχους, οι οποίοι, εξαιτίας του θέματος που πραγματεύονταν, ονομάστηκαν αλεξανδρινοί. Η αρχαιότερη από τις μεσαιωνικές ιστορίες του Αλέξανδρου είναι ένα γαλλοπροβηγκιανό ποίημα του τέλους του 11ου αι., που αφηγείται τη νεανική ηλικία του ήρωα. Πιθανολογείται ότι το έργο που αφηγείται τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου γράφτηκε από κάποιον Αλβέριχο από την Μπριανσόν κατά τον 11o ή στις αρχές του 12ου αι. και το ίδιο θέμα επεξεργάστηκαν αργότερα ο Αλεξάντρ ντε Μπερνέ, ο Λαμπέρ λε Toρ της Σατοντέν και ο Γκοτιέ ντε Σατιγιόν στο πιο γνωστό και αξιόλογο έργο του Alexandreis, γραμμένο στη λατινική. Στην Ισπανία ένας ανώνυμος κληρικός έγραψε στα μέσα του 12ου αι. το Βιβλίο του Αλέξανδρου (Libro de Alexandre), ποίημα 10.000 στίχων, και στη Γερμανία εμφανίστηκαν το Τραγούδι του Αλέξανδρου (Alexanderlied) του ιερέα Λάμπρεχτ (1138;) και το ημιτελές ποίημα Alexander, του Ελβετού Ρούντολφ φον Εμς (1220-54). Οι μεσαιωνικές ιστορίες με θέματα του Θηβαϊκού κύκλου άρχισαν με ένα γαλλικό μυθιστόρημα, το Μυθιστόρημα των Θηβών (Roman de Thébes, περ. 1150), έργο ανωνύμου, που από πολλούς ταυτίστηκε με τον Μπενουά ντε Σεντ Μορ, συγγραφέα του Μυθιστορήματος της Τροίας (Roman de Troie). Τα μυθιστορήματα αυτά, στα οποία περιγράφονται οι περιπέτειες του Οιδίποδα, της Ιοκάστης, του Ετεοκλή και των Επτά επί Θήβαις, αποτελούν επανάληψη, συχνά αξιοσημείωτα αλλοιωμένη, της Θηβαΐδας του Στάτιου. Αρκετά πλουσιότερη είναι η ομάδα αφηγήσεων του Τρωικού πολέμου και των ηρώων του, που είχαν γίνει δημοφιλείς ήδη από τον 6o αι. χάρη σε ένα έργο με τον τίτλο Ιστορία της καταστροφής της Τροίας (De excidio Troiae historia). Η εποποιία στη γαλλική γλώσσα είχε ως αφετηρία τον Μπενουά ντε Σεντ Μορ, ο οποίος, περίπου το 1165, έγραψε το Μυθιστόρημα της Τροίας (Roman de Troie) σε 30.000 οκτασύλλαβους στίχους, με μεγάλες παρεκκλίσεις από την ελληνική παράδοση. Από αυτό προήλθαν άλλα γαλλικά ποιήματα καθώς και η Ιστορία της καταστροφής της Τροίας (Historia destructionis Troiae) του Γκουίντο ντέλε Κολόνε από τη Μεσσήνη της Ιταλίας (περ. 1280), το οποίο με τη σειρά του διασκεύασε ο Ζακ Μιλέ (περ. 1452) σε ένα μακροσκελές δράμα. Στη Γερμανία οι θρύλοι της Τροίας, του Αινεία, των ερώτων της Βρισηίδας και του Τρωίλου υπήρξαν ιδιαίτερα δημοφιλείς. Το Τραγούδι της Τροίας (Lied von Troje, περ. 1210-17) του Χέρμπορτ φον Φρίτσλαρ ακολούθησε την πιο γνωστή Αινειάδα (Eneit) του Χάινριχ φον Φέλντεκε (γραμμένη μεταξύ 1170-90), η οποία όμως είχε προέλθει από το έργο του Μπενουά ντε Σεντ Μορ. Στο 1280 ανάγεται στη συνέχεια ο Τρωικός πόλεμος (Trojanerkrieg), έκτασης 40.424 στίχων, του Κόνραντ φον Βίρτσμπουργκ, και στο 1392 ένα ομότιτλο έργο του Χανς Μάιρ φον Νέρντλινγκεν. Από τα έργα των Μπενουά και Γκουίντο ντέλε Κολόνε προήλθαν και διάφορες ισπανικές αφηγήσεις, όπως το Τρωικό Χρονικό (Cronica troiana, 1350) και μια διασκευή του από τον Χάιμε Κονέσα, που χρονολογείται το 1367. «Δούρειος Ίππος», μικρογραφία από την «Histoire d’ Orose» (1390-1410)· ο Τρωικός πόλεμος υπήρξε πηγή έμπνευσης για πολλά έργα του κλασικού κύκλου (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι).